Dolar 32,3358
Euro 35,1663
Altın 2.241,66
BİST 8.745,71
Adana Adıyaman Afyon Ağrı Aksaray Amasya Ankara Antalya Ardahan Artvin Aydın Balıkesir Bartın Batman Bayburt Bilecik Bingöl Bitlis Bolu Burdur Bursa Çanakkale Çankırı Çorum Denizli Diyarbakır Düzce Edirne Elazığ Erzincan Erzurum Eskişehir Gaziantep Giresun Gümüşhane Hakkari Hatay Iğdır Isparta İstanbul İzmir K.Maraş Karabük Karaman Kars Kastamonu Kayseri Kırıkkale Kırklareli Kırşehir Kilis Kocaeli Konya Kütahya Malatya Manisa Mardin Mersin Muğla Muş Nevşehir Niğde Ordu Osmaniye Rize Sakarya Samsun Siirt Sinop Sivas Şanlıurfa Şırnak Tekirdağ Tokat Trabzon Tunceli Uşak Van Yalova Yozgat Zonguldak
Aksaray 15°C
Az Bulutlu
Aksaray
15°C
Az Bulutlu
Çar 6°C
Per 8°C
Cum 8°C
Cts 12°C

Geleneksel Sanatlarımızdan; Bartın Tel Kırması ve Estetiği

Deniz Kurtoğlu / haberaksaray.com
8 Mayıs 2017 11:20

Günümüzde hızla gelişen teknoloji ve kentleşme insan yaşamını olumlu ve olumsuz yönden etkilemektedir. Teknolojiyle birlikte insanların eski kültürel değerleri de hızla yok olmaya başlamıştır. Bir ulusun kültür değerlerini en iyi yansıtan öğeler olan el sanatları, asırlar boyu toplumların sanat anlayışlarını ve yaşam tarzlarını aktarmada etkin bir rol oynamıştır. Geçmişten günümüze bize özgü ve bizi biz yapan geleneksel kültürel değerlerin saklanarak korunması oldukça önem kazanmaktadır.

Geleneksel El Sanatları, yüzyıllardır  büyük bir çeşitlilik  içinde toplumların duygularını  ve sanatsal beğenilerini aktarma aracı olmuştur. Üretildikleri dönemin değer yargıları, toplumdaki politik eğilimler, ekonomik durum, din, kişilerarası örgütlenme ve ilişkiler, kişilerin davranış ve tutumları, teknik araç-gereç, beceri, estetik bakış açısı, dünya görüşü tasarım ürünlerine verilen biçim gibi etkenler el sanatlarının oluşumunu etkilemiştir.

Bartın ve yöresinde tül veya el dokumaları üzerine işlenen geleneksel sanatlarımız bünyesinde hatırı sayılır bir yeri olan olan tel kırma tekniği, bu yörede “Bartın Teli” olarak bilinmektedir. Türklere özgü bir işleme sanatı olan Tel kırma tekniği, birbirine bağlantısız ve makas kullanmadan gümüş veya bakır telin birbirine kestirilmesi yada kırılması ile işlenmesinden dolayı bu adı almış olup, orijinal ve estetik bir işleme tekniğidir.

Türk işlemelerindeki Estetik ve Tel Kırmaya Yansıması.

Türk işlemelerinin bu denli gelişmesinin ve yayılmasının nedenlerinden birisi en değerli yerlere üzerinde nakış bulunan estetik bir zevkle işlenmiş, el emeği, göz nuru eşyaların hediye edilmesi geleneğinden gelmektedir.

İşlemelerde kullanılan renk ve motifler Türk kadının aynı zamanda konuşma lisanıdır. Anadolu’da insanlar sustuğu zaman renkler ve motifler konuşur. Sevdiğine kırıldığını ifade ederken bile, mendilin köşesine ters lale motifi işleyip vererek dile getirmiştir. Yine aynı şekilde sarı bir çevre gönderen genç aşıktır, sararıp solmaktadır. Bu yazma selvilerle bezenmişse hasretinden ölmeyi düşünmektedir. Yeşil ise arzulu, mavi ve çiçek motifli ise ümitli ve isteklidir. Anadolu erkeği sevgilisinden gelen işlemelerin anlamını bilir ve bu gizli iletişim Anadolu’nun her bölgesinde ayrı ayrı sembollerle ifade edilir.

Tel kırmalı bir çalışma tüm işlemelerin içinde gümüş ışıltısıyla kendini hemen farkettirir. Bartın nehrindeki balıklar kadar pırıltılıdır, mağrurdur. Ele alındığında beklenmedik şekilde ağırlığı hissedilir. Gümüş altın yada bakır telli olması bu ağırlığı vermektedir. Bu nedenle Bartın’lı kadınların başına örtü olur, rüzgar onu savuramaz; omuzlara şal olur sağa sola kaymaz ve zamanla o kadar sevilir ki yâre gönderilen mendildeki lisan olur. Evlerde masaların sehpaların üzerine yayılır; perde olur sabah ışığına karışır ve gün ışığında metal pırıltılar adeta odada dans eder.

Medeniyetlerin beşiği olan ve bir çok kültürel varlığı kucaklayan kadim Anadolu’da,  geleneksel Türk işleme sanatlarındaki her rengin, her motifin estetik olarak bir yorumu vardır. Açıkçası diller sustuğunda yazmadaki veya mendildeki renkler ve motifler konuşur. Anadolu insanı bu işlemelerin ve içerdiği sembollerin anlamını bilir ve bu gizli deyişler Anadolu’nun her bölgesinde ayrı ayrı sembollerle ifade edilir. Tel kırma tekniğindeki motiflerde yararlanılan kaynaklar, Anadolu kadınının iç dünyalarını bu güne taşıyan çeyiz sandıklarının içindeki teknik ve estetik olmaktadır.

Kültürümüzü yansıtan el sanatlarımızın en güzel örneklerinden olan Bartın yöresine ait tel kırma işlemesi araştırmalara göre 1890-1900 yılları arasında ilk defa Bartın’ın Asma mahallesinde oturan katip kızı lakaplı Hatice AĞAÇKIRAN tarafından yapıldığı sanılmaktadır. Bu nedenle tel kırma Bartın işi olarak anılmaktadır.

Tel Kırma, yöre halkının kendine özgü sanat anlayışı ile yoğrulup yörenin vazgeçilmez bir klasiği haline gelmiştir. Halk arasında çok güzel çağrışımlarla Halk Ozanlarının mısralarında yöresel yaşantılarını dile getirmiştir. Aynı zamanda yöre halkının zevkini, düşüncesini, duygularını ve doğayla bütünleşmesini günümüze taşımıştır. Zamanla iç ve dış turizmin gelişmesi sonucu yöreye gelen yerli ve yabancı turistlerin Tel Kırmaya büyük ilgi gösterdikleri görülmüştür.

Tel Kırma, kompozisyon ve desenlerinde 18. ve 19. y.y. ilk örneklerinden başlayarak sürekli değişme görülmektedir.
Bir çok yerde olduğu gibi Bartın’da da evlenme çok önceleri mahalli geleneklere göre yapılırdı. Bartın’ın mahalli düğün kıyafetlerini giymiş genç kızlar, gelin evinde tertip edilmiş yüksek bir yere yan yana oturup mahalli kıyafetlerini sergilerlerdi. Kızların giydikleri elbiseleri uskufa, yelek, şalvar, çatku ve kepten ibarettir. Uskufa – yelek belden üstünü örter ve işlemelidir. Kızın başını örten tel yazmasıdır.
Tel Kırma işi ilk zamanlar çarşaf, kırlent, yastık örtüsü, bohça, karyola örtüsü ve çeşitli örtüler üzerine işlenmekteydi. Günümüzde ise bulunduğu ve kullanıldığı ortama mistik bir hava veren Tel Kırma işi yaygınlaşıp gelişerek şal, gece çantası, baş örtüsü, fular, yatak örtüsü, oda takımı, gözlük kılıfı, mendil, abajur, pano ve giysi aksesuarları gibi çeşitli ürünlerde uygulanmaktadır.

Tel kırma tekniği: 

Eskiden sadece bakır tellerle işlenen keten bezler yastık örtüsü, yazma, çarşaf eteği, yağlık, allık diye anılan, düğünlerde çeyiz olarak duvarları süsleyen peşkir olarak kullanılırdı. Günümüzde ise bütün bunların yanısıra gümüş teller kullanılarak zarif gece çantaları, masa örtüsü, giysi aksesuarı, tepsi ve kemer gibi çeşitli dekoratif  süslemelerde kullanılıyor. Gümüş bakır ve altın iplikler kullanılarak keten bezinin yanında pamuklu bezlere, petek yada kare dokumalı tül üzerine de uygulanarak oldukça zarif gözalıcı işlemeler ortaya çıkıyor.

Tel kırma işinin özünü beze uyum oluşturuyor. İşleme hiç makas kullanılmadan tel birbirine kırdırılarak ilerliyor. İşin öncesinde ince pelür kağıtlara desen çizimi yapılarak örtüye geçirilebileceği gibi, dokumanın ince petekleri sayılarak ta yapılabiliyor. Bazan teller tül gibi nazik kumaşlar üzerinde yırtılmaya neden olabileceğinden oldukça titiz ve özenli çalışmayı gerektirmektedir.

Tel kırma işleme tekniği diğer nakış tekniklerinden çok farklı ve görünüşü itibariyle de göz  alıcı ve estetik bir işleme türüdür. Kumaş veya tül kasnağa gerilerek özel gümüş iğne ile işlenir. İplik olarak kullanılan tel, işleme sonunda makas kullanılmadan parmakla bükülerek kırılır. Bu nedenle tel kırma adını almıştır.

Coğrafi ürün olarak tescil edilen Bartın Tel Kırma tekniği bugün Bartın ve yöresi başta  olmak üzere, Anadolu’nun bir çok bölgesinde işlenmekte ve aynı zamanda Kamuya bağlı Halk Eğitim ve Mesleki Eğitim merkezleri gibi kurumlarda veya belediyelerin meslek edindirme kurslarında eğitim programı dahilinde  her yaş ve düzeydeki bireylere tel kırma eğitimi sunulmaktadır.

Ankara Ticaret Odası Congresium’da (ATO) da, Edirne’den Kars’a, Bartın’dan Gaziantep’e kadar Anadolu coğrafyasının dört bir yanından yöresel ürünler 28-29 Nisan 2017 tarihlerinde düzenlenen “Coğrafi İşaretli Ürünler Zirvesi”nde izleyicilerle buluşmuştur.

Zirveye 35’e yakın ilin oda ve borsaları, belediyeler ve sivil toplum kuruluşları yöresel ürünleriyle katılmışlardır. Fuar ile coğrafi işaretli ürünlerin ulusal ve uluslararası ölçekte tanıtılması ve ticarileşmesine zemin hazırlanması amaçlanıyor. Fuarda Bartın’a ayrılan standda Coğrafi İşarete sahip, Bartın tel kırması çalışmalar yer almıştır.

Yapım tekniği

Herhangi bir teknolojik araç kullanılmadan tamamen el marifetiyle yapılmaktadır.

Artı Puan Tekniği ve  Çarpı Puan Tekniği olarak iki şekilde uygulanmaktadır.

Kullanılan Araç Ve Gereçler:

Ölçü almada; Cetvel, Mezür

Desen hazırlığında kullanılan araç ve gereçler ; Kağıt makası, kurşun kalemler, silgi, açacak, kareli ve ya milimetrik kağıtlar, çeşitli desen kaynakları, dergiler kitaplar, paftalar, müzeler, koleksiyonlar, kanava desenleri, goblen ve dantel desenleri,

Işleme sırasında kullanılan araç ve gereçler; Makaslar, kumaş makasları,kağıt makasları, iğneler, (dikiş iğnesi, tel kırma iğnesi) kasnak,(vidalı vidasız veya ayaklı büyüteçli), kasnak bezleri, dikiş yüksüğü, Kumaşlar, tel kırma işinde sert olmayan ipliği sayılabilen ve seyrek dokumalı kumaşlar tercih edilmelidir. Keten, mermerşahi, yün tela, yöresel dokumalar, Ayancık keteni, Rize keteni, Şile bezi, tülbent, şifon, jorjet, tül, naylon tül üzerine tel kırma tekniğini uygulamak mümkündür. Özellikle keten tül sağlamlık, seyrek dokunuş özelliği ve işleme tekniğine uygunluğu yönünden tercih edilmelidir.

Iplikler ( gümüş altın ve bakır tel)

Ütüleme sırasında kullanılan araç ve gereçler; Ütü, ütü masası, su kabı,

İğne teknikleri; Tel kırma iğnesi, Tel

Artı Puan Tekniği İşlem basamakları:

İğne, baş kısmı yukarıda olacak şekilde parmaklar arasında tutulur. Tel, üst delikten geçirilir ve ikinci deliğe kadar kıvrılır. Telin diğer ucu alt delikten geçirilerek üst delikten çıkarılır. Tel tırnak yardımı ile iğnenin üzerine yerleştirilir.

(+) Artı puan tekniği Kullanılan araç ve gereçler: işleme kumaşı Tel, Telkırma iğnesi, desen

Kasnak ve kasnak bezleri İşlem basamakları: Hazırlanan işleme kumaşı kasnağa gerilir. Telkırma iğnesine tel geçirilir. İğne, başlangıç noktasından kumaşın deliğine üstten alta doğru batırılır. Yukarıdan aşağıya doğru 8 iplik sayılarak iğne kumaş yüzeyine çıkarılır. Kumaşın yüzünde kalan telin serbest ucuna yarım boy kadar uzunluk bırakılarak kıvrılır. İğne, başlanılan noktadan tekrar alta geçirilir. Tırnak yardımı ile tel kumaşa yerleştirilerek bastırılır. işlenen dikey hattın ortası bulunur ve sola doğru 3 iplik sayılarak iğne kumaşın yüzeyine çıkarılır. Çıkılan noktadan sağa doğru iplik takip edilerek iğne, 6 iplik ileri batırılır. Tel, çekilerek tırnak yardımı ile kumaşa yerleştirilir ve bastırılır. İğne dikey hattın alt ucundan çıkarılır. Dikey hattın üzerinde kalan yatay hattın altından iğne yukarı doğru geçirilir, Tel, çekilerek tırnak yardımı ile kumaşa yerleştirilir ve bastırılır, Tel, yatay hattın dibinden içe (kendine) doğru yatırılır, Tel. aşağı-yukarı hareket ettirilerek kopartır ve tırnak yardımı ile düzeltilir.

(x) Çarpı puan tekniği:

Kullanılan araç ve gereçler; İşleme kumaşı, Tel, Telkırma iğnesi Desen, kasnak ve kasnak bezleri

İşlem basamakları: Hazırlanan işleme kumaşı kasnağa gerilir, Telkırma iğnesine tel geçirilir, İşleme yapılacak yer belirlenir, İğne. kumaşın yüzeyinde sol üst köşeden alta doğru batırılır, İğne, 6 iplik aşağıya 6 iplik sağa doğru sayılarak kumaş yüzeyine çıkarılır, Kumaşın yüzünde kalan telin serbest ucu yarım boy kadar uzunluk bırakılarak kıvrılır, Tel bükülmeden iğne tekrar başlangıç noktasından alta geçirilir, Batırılan yerden 6 iplik aşağıya sayarak bu noktadan yukarıya çıkarılır, Tel çekilerek tırnak yardımı ile kumaşa yerleştirilerek bastırılır, Başlangıç noktasından sağa doğru 6 iplik sayılarak iğne aşağıya doğru batırılır. Batırılan yerden 6 iplik aşağıya sayarak bu noktadan tekrar yukarıya çıkarılır, İğne, oluşturulan X tekniğinin ikinci verevinin altından teli bükmeden geçirilir, Tel çekilerek tırnak yardımı ile kumaşa yerleştirilir ve bastırılır, Tel, aşağı-yukarı hareket ettirilerek kopardır ve tırnak yardımı ile düzeltilir.

Bölgelere göre şekillenmiş, bölgelerin örf ve adetlerinden etkilenmiş, kökleri Orta Asya´ya kadar uzanan Türk işleme sanatları ve bu sanatlar içinde yer alan el yapımı Tel kırma tekniğinin ulusal ve uluslararası platformlarda tanıtılması, yaygınlaşması, korunması, markalaşması, aynı zamanda Türk kültürünün yayılıp aktarılması işinde önemli bir görev üstlenmektedir. Sanayi devrimiyle birlikte makineleşmenin günlük hayatımıza sağladığı kolaylık, üretim fazlası ve hız çağı beraberinde bizi biz yapan en nadide kültürel ögelerimiz olan el yapımı Türk işleme sanatlarının zaman içerisinde birer ikişer unutulmaya yüz tutmasına ve en kötüsü kaybolmasına neden olmaktadır. Geleneksel sanatlarımız içinde yer alan tel kırmasının estetik kaygı ile işlenen farklı desen ve teknikleri, mutlaka korunması ve nesilden nesile aktarılması gereken kültürel değerlerimizden olup büyük önem taşımaktadır.

YAZARIN EKLEMİŞ OLDUĞU YAZILAR
YORUMLAR

Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yukarıdaki form aracılığıyla siz yapabilirsiniz.