Aksaray’ın Haklı İsyanı -4-

Aksaray 19. Yüzyılın ilk yarısında kazaya dönüştürülerek Niğde’ye bağlanmıştı. Aksaraylılar bunu kabullenemedi ve haklı olarak tekrar sancak olmak istedi. Bu hikayeyi sizlere belgelerle anlatmak istiyorum.

*

Bu yazışmalar karşısında nasıl bir karar vereceği merakla beklenen Dâhiliye Nezareti’nden 6 Nisan 1915 tarihinde Aksaray Kazası’nın Niğde Sancağı’ndan ayrılarak Konya Sancağı’na bağlanmasına dair olan mütalaanın bildirilmesi hakkında Niğde Sancağı Mutasarrıflığı’na bir yazı gönderilmiştir[1].  Dâhiliye Nezareti’nin kararı beklenirken Aksaraylılar ısrarcı olduklarını belirtmek için girişimlerin kararlılıkla devam ettirilmesi gerektiğini Konya Valisi Mustafa Azmi Bey’e çektikleri 13 Nisan 1915 (fî 31 Mart sene 1331) tarihli şu telgrafla[2] göstermişlerdir:

Konya Vali-i Alisi Azmi Beyefendi[3] Hazretleri’ne,

Niğde Livası’nın mazhar-ı istiklal olması kazamızın [Aksaray Kazası’nın] Niğde’ye olan irtibatının fekkiyle doğrudan doğruya vilayet-i celilelerine [Konya Vilayeti’ne] ilhakı hususundaki teşebbüs-i azm-perveraneleri duçar-ı akamet ve kazamızın tali-i meyusanesini teyid etmek ihtimalini der-hatır eden ahali-i kazanın tehirat-ı elimesini … ve yine esbab-ı mevkii[ye]nin istikmali hususuna inayet-i mevsule-i vilayet-penahilerini kemal-i suzişle istirham eyleriz, ferman[4].

Aksaraylı 26 kişinin[5] 14 Nisan 1915 (Fi 1 Nisan sene [1]331) tarihinde Dâhiliye Nezareti’ne gönderdikleri telgrafta da Niğde Sancağı’ndan ayrılma talebinin özellikle Aksaray Kazası’nın gelişebilmesiyle alakalı olduğu bir daha vurgulanır[6].

Telfgraf metni aynen şöyledir:

“Dâhiliye Nezaret-i Celilesi Canib-i Samisi’ne,

Kazamız [Aksaray Kazası] mevkian [ve] iktisaden ihtilatımız Konya’ya merbut iken şu irtibat-ı tabiinin hilafına olarak Niğde ile olan merbutiyet-i resmiyesi kazamızı her suretle mahrum-ı terakki eylemiş biçaregan ahaliyi guna gun müşkilatı iktihama mecbur etmekde bulunmuşdur, bütün şefkat ve adaletiyle gıbta-bahş-ı edvar ve a’sar olan hükümet-i hazıramız erkan-ı vatan-perveranının gaye-i amali terakki-i bilad ve temin-i refah-ı ibad olduğu müsellem-i enam bulunduğu cihetle kazamızın merbutiyet-i remiyesinin irtibat-ı tabiiyesine tevfiki ile madden ve manen mazhar-ı feyz [ü] terakki olması esbabının tehir zımnında Niğde’ye olan irtibatının fekkiyle doğrudan doğruya Konya’ya ilhakı Meclis-i Umumi-i Vilayet[-i Konya] kararıyla makam-ı sami-i nezaret-penahilerine arz ü işar ve taraf-ı acizanemizden de mükerreren istirham kılınmış ise de el-yevm semere-i fiiliyesi şeref-zuhur etmemiş ve ahali-i kaza ile şu emr-i hayrın hayyiz-i fiile iktiranına hayırsızlıkla (?) intizar etmekde bulunmuş olduğundan irtibat-ı hazırın ibkası ahalimizi ümid-i terakkiden külliyen mahrum ederek enin ü meyusiyet ü mahkumiyetimizi tevali ve terabid edeceği tabii ve zaruri bulunduğundan isaf-ı istirham-ı kemteranemiz hususuna inayet-i samiyeleri kemal-i suzişle istirham ve dua-yı bi’l-hayr-ı hilafet-penahileri devam-ı ikbal ve muvaffakiyet-i celileleri vird-i icabet-nümudunu tekrar eyleriz, ferman”.

Aksaray’ın bu haklı ısrarından sonra Konya Vilayeti’nden Dâhiliye Nezareti’ne gönderilen 15 Nisan 1915 (Fi selh-i [30] Cemaziyelevvel sene [1]333 ve fi 2 Nisan sene [1]331) tarihli yazıda Aksaray halkının isteği olan Konya Sancağı’na bağlanma talebiyle alakalı olarak usule uygun bir dille netice istenmiştir[7].

Aksaraylıların ısrarlarıyla Konya Vilayeti Meclisi Aksaray Kazası’nın Niğde’den ayrılarak Konya merkezine bağlanması hakkında 14 Mayıs 1915’te karar[8] alıyor ama yaklaşık üç hafta sonra (6 Haziran 1915 tarihinde) Dâhiliye Nezareti’nden Aksaray kazasının Niğde sancağından ayrılarak Konya vilayetine bağlanmasının muvafık olmadığı kararı gelmiştir[9].

[1] BOA, DH.İ.UM.EK, 76 / 41 – 9

[2] BOA, DH.İ.UM.EK, 76 / 41 – 2

[3] Mustafa Azmi Bey (AKALIN) (1859-1926)

[4] Belgede imzası bulunanlar: Müfti-i Aksaray [Mehmed] Şerif, Ulemadan İbrahim [Ziya], Ulemadan Niyazi, Ulemadan [Es-Seyyid] Hüseyin [Hüsnü], Ulemadan Edhem, Ulemadan Mehmed. BOA, DH.İ.UM.EK, 76/41-2

[5] İmzası bulunanlar: Müfti-i Aksaray [Mehmed] Şerif, Ulemadan İbrahim [Ziya], Ulemadan Niyazi, Ulemadan [Es-Seyyid] Hüseyin [Hüsnü], Ulemadan Edhem, Ulemadan Mehmed, Ulemadan Vecdi, Ulemadan Mustafa, Eşrafdan Rıfat, Eşrafdan Şükrü, Eşrafdan Mehmed, Eşrafdan Mustafa, Eşrafdan Ahmed, Eşrafdan Tahir, Eşrafdan Mustafa, Tüccardan İbrahim, Tüccardan Niyazi, Tüccardan Artin, Tüccardan Mamas, Tüccardan Karabet, Tüccardan Mehmed, Ahaliden İsmail, Ahaliden Hamdi, Ahaliden Musa, Ahaliden Hilmi, Ahaliden Hüsameddin.

[6] BOA, DH.İ.UM.EK, 76 / 41 – 3 ve 4

[7] BOA, DH.İ.UM.EK, 76 / 41 – 8

[Konya Vilayeti’nden],

Dâhiliye Nezaret-i Celilesi’ne,

Aksaray Kazası’nın Niğde Livası’ndan fekk-i irtibatıyla Merkez-i Vilayet’e [Konya Sancağı’na] rabt ü ilhakı hakkında Meclis-i Umumi-i Vilayet[-i Konya]den verilen karar üzerine keyfiyet 24 Kanunısani sene [1]330 [6 Şubat 1915] tarihli ve 2647/212 numaralı tahriratla arz ü istirham kılınmış idi, bu kere kaza-yı mezkur ulema ve eşraf ve tüccar ve ahalisi tarafından vilayete çekilen telgrafname aynen takdim kılındı, maruzat-ı sabıka ve istirhamat-ı vakıaya nazaran bu babda tedkikat icrasıyla icabının ifasına müsaade buyurulmasını arz ü istirham eylerim efendim hazretleri.

Fi selh-i [30] Cemaziyelevvel sene [1]333 ve fi 2 Nisan sene [1]331 [15 Nisan 1915]

[imza] Konya Vâlîsi Azmi [Mustafa Azmi Bey (AKALIN) (1859-1926)]

[8] BOA, DH.İ.UM.EK. 76-41

[9] BOA, DH.İ.UM, 45-53