90 Yıl Önceki Derleme Komisyonu

Erken Cumhuriyet’te pek çok alanda yenilikler olmuştur. Bunlardan bir kısmı halen tartışılmaktadır. Aslında tartışma ideolojik boyutlarda kaldığından işin özü maalesef anlaşılamadan bir dahaki yıl dönümüne kadar konu kapanıyor. Ya yeni bir kitap ya da konu bir şekilde gündeme yeniden geldiğinde yine başlıyor hararetli bir tartışma. Ve çoğu zaman bilgi kirliliğinden başka bir şey de olmuyor. Cumhuriyetin ilk yıllarında sadece Hilafet ve saltanat kaldırılmadı. Çok farklı alanlarda inkılaplar yapıldı.

Dil ile ilgili çalışmalar hep alay konusu oldu. Türkçecilik yapalım derken komik durumlara düşülmedi değil. Bunların bir kısmına ben de şahsen halen şaşırıyorum. Uydurukça sözcükler yıllardır daha doğrusu asırlardır kullanılan kelimeler yerine nasıl uygun görülebilir anlayamadım. Zaten o uydurukçalar tutmadı. Ama bunun yanında güzel işleri de görmek, hatırlamak ve hatırlatmak lazım. Aşağıdaki haber Ekim 1928 tarihli. Derleme Komisyonu” başlığı altındaki ilanın tamamını yazdım ama özellikle dikkat edilmesi gereken “komisyonlar tarafından şehirlerde, kasabalarda ve köylerde halk ağzında yaşayan mani, türkü gibi manzum atasözleri, bilmeceler, masallar gibi menşur parçaları ziraate, sanatlara, hayata, tabiata ait sözleri, tabirleri ve halkın menkıbelerine dair yapacakları, yaptıracakları tahkiyeleri hiçbir değişiklik ve ilaveler yapmaksızın yeni yazılarla icap edenlerin kaba taslak resimleriyle toplayarak Ankara’ya gönderilmesi” ifadesidir. Bu hakikaten çok önemli. Daha 1928’de kültürel değerlerin kayıt altına alınması fevkalade kıymetli bir iştir. Haberin metnini olduğu gibi aşağı aldım ki, dil-folklor-edebiyat alanlarında çalışacaklara küçük bir kıvılcım olabilsin istedim.

“Her vilayette merkezde valilerin riyaseti altında en yüksek maarif müdürü ile lise muallim mektebi orta mektep Türkçe muallimlerinden ve öteden beri harsî-lisânî işlerle uğraşanlardan mürekkep olmak ve sayıları on ikiyi geçmemek üzere birer derleme komisyonunun teşkili ve bu komisyonlar tarafından şehirlerde, kasabalarda ve köylerde halk ağzında yaşayan mani, türkü gibi manzum atasözleri, bilmeceler, masallar gibi menşur parçaları ziraate, sanatlara, hayata, tabiata ait sözleri, tabirleri ve halkın menkıbelerine dair yapacakları, yaptıracakları tahkiyeleri hiçbir değişiklik ve ilaveler yapmaksızın yeni yazılarla icap edenlerin kaba taslak resimleriyle toplayarak Ankara’ya gönderilmesine dair Maarif Vekaleti’nden makam-ı vilayete bir talimatname gelmiş. Ve bizzat muhterem valimizin riyaseti altında Maarif Müdürü Hakkı, merkze jandarma bölük kumandanı Emin, Ziraat Müdürü Saib, Encüman azasından Halil, Belediye reisi Hadi, Orta Mektep Coğrafya muallimi Hasan ve Türkçe muallimi Hüseyin, merkez ve mülhakat ilk tedridat müfettişleri, Nisari-zâde Rıza ve mahkeme başkatibi İbrahim Beylerden mürekkep bir komisyon teşkil edilmiştir”.