Aksaray’ın Haklı İsyanı -2-

Aksaray 19. Yüzyılın ilk yarısında kazaya dönüştürülerek Niğde’ye bağlanmıştı. Aksaraylılar bunu kabullenemedi ve haklı olarak tekrar sancak olmak istedi. Bu hikayeyi sizlere belgelerle anlatmak istiyorum.

*

Konya Vilayeti’nden Dâhiliye Nezareti’ne gönderilen bu yazıdan yaklaşık bir hafta sonra (13 Şubat 1915) konuya dâhil olan Niğde şehrinin ileri gelenleri de “Aksaray Kazası’nın Niğde Sancağı’ndan ayrılarak Konya Sancağı’na bağlanmasının uygun olmayacağı hakkında” Dâhiliye Nezareti’ne toplu dilekçe göndermişlerdir. 86 kişinin mührünün yer aldığı belgede Niğde ileri gelenleri Konya Umumî Meclisi’nin aldığı kararın “gülünç” olduğunu belirterek bunun nedenlerinden birisin de Aksaray’ın Niğde’ye oldukça yakın, Konya’ya ise uzak olduğunu iddia etmişlerdir. Belgede iddia edilen mesefe şöyledir: Aksaray-Niğde arası 16 saaat; Aksaray-Konya arası 30 saat! Fakat bilinen bir hakikat vardır ki Aksaray-Konya arası 144 km iken Aksaray-Niğde arası 111 km’dir.

İleride kitaplaştıracağım bu konuda belgelere müracaat ettim. Yukarıda bahsi geçen belgeyi aynen yayınlıyorum:

“Dâhiliye Nezaret-i Celilesi Canib-i Samisi’ne,

Devletlü efendim hazretleri,

Niğde Sancağı vüsat-ı arazi ve kesret-i nüfus ve varidat hasebiyle sancak merkezlerinin hemen umumuna değil ekserisine faik ve müstakil bir mutasarrıflık ittihazına bi-hakkın layık olmağla beraber gerek Anadolu ve gerek Arabistan cihetlerini yekdiğerine rabt ü isale hadim bir noktada bulunması ve sevkü’l-ceyş cihetinden de merkez-i idarenin en mühim ve mutena bir mevkiinde bulunmağla vazife-i sevkü’l-ceyşi ifaya hakkıyla hizmet etmekde olduğu ahval-i hazıra ile sabit bir hakikat olmağla beraber Bağdad şimendüferinin Kayseri’ye ve Sivas tarikleriyle Erzurum’a isal edilecek şimendüferin dahi güzergâhında olması hasebiyle atiyen dahi pek ziyade ehemmiyet-i mevkiiyeye malik bir noktada bulunması ve ahval-i saire hasebiyle sancağ-ı mezkûrun Konya Vilayeti’nden fekk-i iritbatıyla müstakil bir liva haline ifrağı mukaddema istirham edilmiş ve istirhamat-ı vakıanın hayr-ara-yı husulü bu kere de istida kılımışdı. Konya Vilayeti halkı Niğde Sancağı’nın şu maruzat ve istirhamat-ı muhıkka ve meşruasını akim bırakabilmek ve Konya’nın vilayet olmak üzere ibkasını temin edebilmek maksadıyla olmalı ki Niğde Sancağı’na merbut olan Aksaray Kazası’nın Niğde’ye merbutunun fekkiyle doğrudan merkez-i vilayete rabt ü ilhakı hususunun nezaret-i celilelerine arz ü işarı hakkında Konya Meclis-i Umumisi’nce ekseriyetle karar verildiği … garabet-i fevkalade ile istihbar eyledik. Karar-ı vakı-ı mezkûrun mülk ü millet hakkında faideden ziyade mazarratı bais olacağı cihetle bunun kabul ve isaf buyurulmayacağına itimamd-ı umumimizin kemaliyle beraber badi-i tasdi olacağını idraken buna dair bazı hakayıkı dahi arz ü izaha mecbur oluyoruz. Mecburiyetimiz bir menfaat-ı zati ve şahsiye aid olmayub halkın umumen fevaid ve muhassenatı gayesine matuf olması hasebiyle karin-i kabul ve isafından da ümidvar bulunuyoruz. Aksaray Kazası Niğde’ye merkez itibarıyla on altı saat bir mesafede olmakla beraber ihtiva eylediği yüz elli kadar kura-yı mülhakası Niğde ile Niğde Sancağı’nın Nevşehir ve Arabsun Kazası kurasıyla adeta mahlût derecede yekdiğerine kurbiyeti olduğu gibi Niğde ve Nevşehir ve Arabsun kazaları kurasından neban eden ma-i carilerin Aksaray kurasına cereyan etmekde olması ve kura-yı mezkurenin marrü’l-arz yekdiğerine kurbiyeti hasebiyle gerek ziraat ve gerekse bunun amil-i hakiki ve yegânesi olan mera ve mezraanın karyeteynce müştereken istimal edilegelmekde ve aralık aralık hasaret ve zahir olan münazaat ve ihtilafat dahi Niğde Sancağı’nın işbu kazaların merkez-i muhakemesi olması cihetiyle Niğde’ce rüyet ü fasl edilerek sancak halkının yekdiğerine karşı ihtilafat ve hiss-i husumetkarilerini ref ü izale edilmekde olması cihetiyle Aksaray Kazası’nın Niğde Sancağı’ndan fekk-i irtibatı şu suretle pek çok mehazir ilad ve ihdas edeceği ve tahsis-i muhakemat-ı cinaiye ve istinafiye içün Niğde ve Nevşehir ve Arabsun kazaları halkının bud mesafede olan merkez-i vilayete azimet ve avdetlerini değil vilayet yollarında sefil ve perişan olmalarını intac edeceği ve Aksaray kurası ahalisinin ekseriyetini teşkil eden aksamının kadimen muamelat-ı darüstadları Niğde Nevşehir Arabsun kazalarıyla olması hasebiyle bi’t-tab ahali-i kuranın evvelki mazhar olduğu itimad ve suhulete mazhar olamayacakları ve terakki ve inkişaf-ı tabiilerine sekte arız olacağı gibi bundan dolayı ekseriyet halkın ebvab-ı mehakimi dolaşarak birçok müşkilat ve mevania maruz kalacakları pek bedihi hakayık cümlesinden bulunmuşdur. Aksaray Kazası’nın Niğde’ye ber-vech-i maruz on altı ve Konya Vilayeti’ne otuz saat bud ü mesafede bulunmasına ve Konya cihetinde bir iki karyesi olub diğer kurası ber-vech-i maruz Nevşehir Arabsun Niğde köyleriyle muhtelit olub bu hal kabil-i inkâr olamayacak bir bedahet olduğu aşikâr iken Niğde’den fekk-i rabıta ile Konya’ya rabt edilmesi yolunda ittihaz-ı karar edilmesi pek gülünc bir hal olduğu derkardır. Maa-haza karar-ı mezkûru ittihaz eden Konya Meclis-i Umumisi’nin kısm-ı ekserisi Aksaray Meclis-i Umumi azalarından kata nazar Konya azaları dahi dâhil olduğu halde Aksaray’la Niğde’nin yekdiğerine olan kurbiyet ve münasebatının derecatından fekk-i irtibatından tevellüd edecek mehazir ve müşkilatdan ya gafil veya mütegafildirler. Niğde merkezine olan kurbiyeti nazara alınmayub da otuz saat budundaki Konya’ya rabt ü ilhak hususundaki şu karar Konya merkezi meclis-i umumi azalarının sair azaları vilayetin bekası namına temin etmiş olmalarından ve Niğde Sancağı’nın müstakil bir livalıkla Konya’dan fekk-i rabt edememelerini temin edebilmeleri amal ve makasıd-ı gayr-i meşrualarından mütevellid menafi-i hasise sevkiyatından olduğundan mezkûr Aksaray Kazası’nın merkez-i vilayete rabtı hakkında müttehiz karar-ı vakıın mevki-i isaf ü kabule alınmamasını istirham eyler ve sıdk-ı maruzatımızın lede’l-icab bi’l-mesaha keşfen dahi isbat eyleyeceğimizi istida eyleriz. Ol babda emr ü ferman hazret-i men lehü’l-emrindir”.

Fi 31 Kanunısani sene [1]330 [13 Şubat 1915] (BOA, DH.İ.UM.EK, 76 / 41 – 5)