Dolar 32,3355
Euro 35,2046
Altın 2.246,80
BİST 8.718,11
Adana Adıyaman Afyon Ağrı Aksaray Amasya Ankara Antalya Ardahan Artvin Aydın Balıkesir Bartın Batman Bayburt Bilecik Bingöl Bitlis Bolu Burdur Bursa Çanakkale Çankırı Çorum Denizli Diyarbakır Düzce Edirne Elazığ Erzincan Erzurum Eskişehir Gaziantep Giresun Gümüşhane Hakkari Hatay Iğdır Isparta İstanbul İzmir K.Maraş Karabük Karaman Kars Kastamonu Kayseri Kırıkkale Kırklareli Kırşehir Kilis Kocaeli Konya Kütahya Malatya Manisa Mardin Mersin Muğla Muş Nevşehir Niğde Ordu Osmaniye Rize Sakarya Samsun Siirt Sinop Sivas Şanlıurfa Şırnak Tekirdağ Tokat Trabzon Tunceli Uşak Van Yalova Yozgat Zonguldak
Aksaray 15°C
Az Bulutlu
Aksaray
15°C
Az Bulutlu
Çar 6°C
Per 8°C
Cum 8°C
Cts 11°C

Aksaray’ın Vilâyet Oluşunun 100. Yılı Ne Zaman?

Araştırmacı Yazar
3 Nisan 2021 09:01

Aksaray’ın Vilâyet Oluşunun

100’üncü Yılı Ne Zaman?

2020? – 2021? – 2023?

Aksaray ile ilgili konuşacağım en son konunun, Aksaray’ın vilâyet oluşu olduğunu zannederdim!

Çünkü bu konuyu hayli iyi bilen ve iyi anlatan bir şehir tarihçimiz var zaten.

Ve o, bu konuyu gerek doktora tezinde gerek gazete köşe yazılarında defalarca da anlattı.

Kimden bahsettiğimi biliyorsunuz muhakkak; Dr. Mustafa Fırat GÜL.

 

Sosyal medyada Aksaray’ın vilâyetliğinin 100. Yılının kutlandığını görünce şaşırdım ve Mustafa Fırat ağabeyi aradım.

Çünkü benim bildiğim Aksaray 1920’de müstakil liva yapılmış, Koçhisar ve Gülşehir (Arapsun) Aksaray’a bağlanmış, 1921’de ise karar Resmî Gazete’de yayınlanmıştı.

Karar 1921’de yayınlansa da müstakil liva yapılmasının tarihi 1920’ydi. Yani Aksaray’ın müstakil liva yapılmasının 100. Yılı 2020’ydi.

Yani 1921’in bir önemi yoktu.

Ayrıca müstakil liva demek vilâyet demek de değildi!

 

Müstakil liva nedir?

Müstakil liva; bağlı olduğu vilayet ile ilişkisi kesilerek, doğrudan merkeze bağlanan, genel ve yerel idare bakımından vilayetle eşdeğer kılınan yönetim birimidir.

(Nuray Ertürk Keskin, Devletin Toprak Üzerinde Örgütlenmesi: Türkiye’de İllerin Yönetimi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2007, s.226)

 

İşte dediğim gibi müstakil liva, vilâyet demek değildir.

Şartlar gereği 1920’de böyle bir karar alınmıştır ve bu karar meclis zabıtlarında vardır.

Merak eden bakabilir!

 

Mustafa Fırat ağabey ile konuştum bu durumu!

Açıklayarak yeniden anlattı, ben de yeniden dinledim!

Sonra “Peki ağabey, bir şey söylemeyecek misin, yazmayacak mısın?” diye sordum!

“Aslında yazılacak çok şey var da ben biraz yoruldum!”, dedi.

Gazetede yazılarında, bazı kitaplarında bahsettiği bu bilgilerden başka hiçbir yerde yayımlanmamış belge-bilgileri ihtiva eden yeni bir kitap da yazıyormuş zaten, “Merak eden kitaplarıma baksın!” diye de ekledi.

“Ben kitabı bekleyemem” dedim, “Müsaadenle o zaman ben yazıyorum!”

Gerçekten yorulduğu belliydi ki sadece “Sen bilirsin!” diyebildi.

 

Şimdi ben konuştuklarımızı toparlayarak ve özetleyerek anlatayım:

TBMM açıldıktan sonra Cumhuriyet kurulmadan önce yeni yönetim birimleri oluşturulmuş. Vilâyetlikler devam ettiği gibi, yeni yönetim birimleri olan mülhak (bağlı) ve gayrı mülhak (müstakil) livalar da kurulmuş.

 

Mülhak liva; genel idare, jandarma ve yerel yönetim bakımından bir vilayete bağlı olarak yönetilen, ayrı bir tüzel kişiliği ve genel meclisi olmayan yönetim birimleridir. Bunların hususi (özel) bütçeleri bağlı oldukları vilayetin hesabına devredilmektedir.

(Keskin, 2007: 226).

 

Yani kısacası kurulan yeni yönetim birimlerindeki mülhak livalar bir vilâyete bağlı iken;

Müstakil livalar ise bağlı oldukları vilâyetten ayrılarak doğrudan merkeze bağlı olan birimlerdir.

 

Müstakil livalar, vilâyete eşdeğerlerdir ancak vilâyet değillerdir.

 

Zaten vilâyeti Vali, livaları ise Mutasarrıf yönetmektedir.

1920’den 1923’e kadar Aksaray Mutasarrıfı, Abdullah Sabri (KARTER) Bey’dir.

Bakın Vali değil!

Mutasarrıf!

Ve bu tarihler arasında, TBMM’nin ilk mebuslardan olan Aksaraylı Mustafa Vehbi (ÇORAKÇI) Bey, Niğde Mebusu olarak görünmektedir.

 

1920’den 1923’e kadar hemşerimiz Mustafa Vehbi Bey, Niğde Mebusu olarak görünüyor;

Ve bu tarihlerde Aksaray’ı yöneten ise bir Mutasarrıf; Mutasarrıf Abdullah Sabri Bey!

Mebusumuz yok, Valimiz yok…

Bu tarihler arasında biz nasıl vilâyet olmuş oluyoruz?

 

1923’te Meclis’in 2. döneminden sonra ise bazı livalara vilâyetlik veriliyor ve Aksaray da bu tarihte vilâyet olan müstakil livalardan. Bu dönemde artık 3 Aksaray Mebusu var; Mustafa Vehbi (ÇORAKÇI) Bey, Besim (ATALAY) Bey, Mehmet Neşet (ÖZERCAN) Bey.

 

Peki Valimiz kim?

Aksaray Mutasarrıfı Abdullah Sabri Bey, Kasım 1923’te terfi ediyor ve Vali olarak Aksaray Valiliği’ne atanıyor!

Soru: Müstakil liva, vilâyet mi demektir?
Cevap: Hayır, vilâyete eş bir yönetim birimidir.

Soru: 1920’den 1923’e kadar müstakil liva olan Aksaray’ın mülki amiri kimdir?
Cevap: Mutasarrıf Abdullah Sabri Bey’dir!

Soru: Abdullah Sabri Bey, ne zaman Vali olmuştur?
Cevap: 1923’te!

Soru: Yani 1920’den 1923’e kadar Aksaray kim tarafından idare edilmiştir?
Cevap: Bir mutasarrıf tarafından

Soru: Bir mutasarrıf, bir vilâyeti idare etmiş olabilir mi?
Cevap: Olamaz! Vilâyeti Vali idare eder, Mutasarrıf değil!

Soru: Yani?
Cevap: Yani 1920’den 1923’e kadar Aksaray’ı bir mutasarrıf idare ettiğine göre, demek ki Aksaray 1923 yılına kadar vilâyet değildir.

Zaten kaynaklarda, belgelerde, zabıt kayıtlarında da böyle yazmaktadır.

Aksaray 1920-1923 arasında vilâyet değil, vilâyete eşdeğer olan bir müstakil livadır.

Yani vilâyet oluşumuzun 100. Yılına daha 2 yılımız var!

Ha Aksaray’ın vilâyete eşdeğer müstakil livalığını da vilâyetlik sayacaksak eğer, o durumda da 100. Yıl geçen seneydi, kutlamayı kaçırdık!

Soru: Peki 21 Mart 1921 meselesi nedir?
Cevap: Alınan kararın Resmi Gazete’de yayınlanma tarihidir. Ama o dönem için önemli değildir. Esas önemli olan kararın alındığı tarihtir. Ancak tarihi, tarihi yorumlamayı ve dönemi iyi bilmeyenler, kararın Resmi Gazete’de yayınlandığı bu tarihi önemli sanıyor. Ama yanlış!

Soru: Nasıl yani?
Cevap: Resmi Gazete Şubat 1921’de yayınlanmaya başlandı. Nisan 1920’den Şubat 1921’e kadar alınan kararlar da doğal olarak Şubat 1921’den sonra yayınlandı. Yani o dönem için Resmi Gazete’de yayınlanma tarihinin bir önemi yok!

Yani Aksaray TBMM kararı ile Ekim 1920’de müstakil liva oldu ya, uygulamaya geçmek için kararın Resmi Gazete’de yayınlanması beklenmedi! Karar hemen uygulandı ve kısa süre sonra (hâlâ 1920’de) Aksaray’a mutasarrıf Abdullah Sabri Bey tayin edildi.

Soru: O dönemde Resmi Gazete’de yayınlanma tarihinin önemsiz olduğunu bize gösterecek başka bir örnek var mı?
Cevap: Evet, var. İstiklal Marşı’nın kabul tarihi buna en iyi örnektir!

Soru: İSTİKLAL MARŞI’NIN KABULÜ MÜ? Nasıl yani?
Cevap: Bilindiği gibi İstiklal Marşı 12 Mart 1921’de mecliste kabul edildi! Ama İstiklal Marşı Resmi Gazete’de 21 Mart’ta, yani Aksaray’ın müstakil liva olduğunun yayınlandığı sayıda yayınlanmıştır. Hem de 12 Mart’tan sonra 14 Mart’ta da yayınlanmış bir sayı olmasına rağmen, 21 Mart’ta yayınlanmıştır.

Ama hiç kimse İstiklal Marşı’nın kabul tarihi olarak 21 Mart 1921’i kabul etmez. Önemli olan meclis kararının alındığı gündür çünkü!

Kısacası müstakil livalık için 1921 tarihi önemli değildir, önemli olan 1920’dir.

Ama 1920 tarihi de Aksaray’ın vilâyet oluşunun tarihi demek değildir!

Vilâyet oluşunun tarihi 1923’tür.

Yani vilâyetliğimizin 100. Yılı 2 yıl sonra kutlanacak!

Selametle…

YORUMLAR

Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yukarıdaki form aracılığıyla siz yapabilirsiniz.